تاثیر آموزش قرآن به شیوه حفظ با معانی بر قضاوت اخلاقی و رشد اجتماعی

تاثیرآموزش قرآن به شیوه حفظ با معانی بر قضاوت اخلاقی و رشد اجتماعی دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی

فرزانه زادشیر – دکتر شیرین ولی زاده

چكیده

پژوهش حاضر به بررسی تاثیر آموزش قرآن (به شیوه حفظ با معانی) برقضاوت اخلاقی و رشد اجتماعی دانش آموزان پسر دبستان های شهر تهران که در سال تحصیلی 87-1386 مشغول به تحصیل هستند، پرداخته است.

جامعه آماری پژوهش کلیه دانش آموزان پسر 10 تا 11 ساله مدارس ابتدایی شهر تهران بودند. طرح پژوهش از نوع آزمایشی (پیش آزمون –پس آزمون ) بود. به صورت روش نمونه گیری تصادفی ساده 24 نفر از دانش آموزان انتخاب و به دو گروه 12 نفره (آزمایش وکنترل) تقسیم شدند.

درمرحله پیش آزمون دانش آموزان به پرسشنامه های قضاوت اخلاقی MJT و رشد اجتماعی واینلند پاسخ دادند. اجرای آزمون به صورت گروهی صورت گرفت. درمرحله بعدی پژوهش،گروه آزمایش طی 10 جلسه آموزشی (به مدت 60دقیقه )، تحت آموزش قرآن به شیوه حفظ بامعانی قرار گرفتند و لازم به ذکر است که به گروه کنترل هیچ گونه آموزشی داده نشد.

پس از اتمام جلسات آموزشی هر دو گروه آزمایش وکنترل در مرحله پس آزمون مجدداً باپرسشنامه های قضاوت اخلاقی MJT ورشد اجتماعی واینلند مورد آزمون قرار گرفتند. به منظورتجزیه وتحلیل آماری از روش t همبسته استفاده شده است.یافته های پژوهش نشان داد که :

آموزش قرآن به روش حفظ آیات همراه با مفاهیم باعث رشد قضاوت های اخلاقی و افزایش بهره اجتماعی پسران دبستانی می شود.

مقدمه

منبع و سرچشمه ارزش های هر جامعه‌ای دین و اعتقادات مذهبی در برگیرنده آن جامعه است و داشتن باور مذهبی و پیروی از آن نیاز انسان در جهان است. این نیاز در همه ی دوران ها و در همه ی جوامع مطرح بوده است (نادعلیپور، 1383).

نگاهی گذشته نگر به تاریخ زندگی بشر، به ما می نمایاند که اندیشمندان هر عصر و زمان، آسایش و آرامش زندگی سالم را در جامعه ای با سطوح بالای رشد اخلاقی متصور دانسته اند (نیری،1380).
رشد اخلاق در طول قرن ها از مهم ترین مسایل اجتماعی مورد توجه اندیشمندان بوده است. نظریه پردازان بزرگ اوایل قرن بیستم، اخلاق را وسیله ای برای رشد اجتماعی به حساب آورده اند.

در روش های آموزش و پرورش کنونی، آن جا که تعلیم و تربیت دینی محور قرار گیرد، باید بررسی شود تا چه اندازه به این رهیافت های درونی توجه شده و معلمان و مربیان در برنامه ریزی تربیت دینی به چه میزان از روش های نوین و خلاق که منجر به پرورش حس دینی و عشق به ارزشهای معنوی می شود، استفاده می نمایند.

آیا بین آموزش های دینی که صرفاً براساس تحصیل و اکتساب اطلاعات دینی است، و عشق به دین، رابطه معناداری وجود دارد؟ آیا بالا بودن «نمرات تعلیمات دینی» ارتباطی با «کیفیت رغبت دینی» دارد؟ آیا دانش دینی با بینش دینی ملازمت دارد؟ پاسخ منصفانه به این سوالات نیازمند انجام پژوهش با روش های تجربی و کنترل شده است (كریمی، 1381 ).

در زنجیره‌ی فوق، اجرای تمرین ابتدا به شكل ایفای نقش و بازخورد در محیط آموزشی و سپس در محیط طبیعی كودك است. مراحل بعدی شامل گزارش نتایج تكلیف و تمرین برای اصلاح تجربه شاگرد در تمرین است (كارتلج و میلبرن، 1985؛ ترجمه نظری‌نژاد، 1385). تمام مراحل زنجیره فوق در مدرسه تلفیقی آموزشی قرآنی مذكور، هم برای حفظ آیات و معانی و به یادسپاری طولانی آنها در حافظه بلندمدت و هم برای سایر دروس رعایت می‌گردد.

از آنجا كه پژوهش‌های روان شناسان ثابت نموده است روش حفظ جزء به جزء و یادگیری كوتاه و قسمت به قسمت، مفیدتر از روش حفظ و یادگیری كل و جامع است، و توان حافظه به كمك وسایل یادیار و زنجیره‌سازی اطلاعات، در طول زمان افزایش می‌یابد (كارلاین ، ترجمه میرحسینی، 1369 و توكه ، ترجمه زمان، 1384).

در راستای نتایج پژوهش های بررسی شده، پژوهش حاضر برآن است که آموزش قرآن به روش حفظ آیات همراه با مفاهیم برنوع قضاوت های اخلاقی و میزان رشد اجتماعی و کسب مهارتهای اجتماعی پسران دبستانی موثر است.

روش پژوهش

با توجه به اهداف و ماهیت پژوهش، در این پژوهش از روش آزمایشی (پیش آزمون -پس آزمون با گروه کنترل) استفاده شد.

جامعه، نمونه، روش نمونه گیری

جامعه آماری پژوهش حاضر عبارت است از کلیه دانش آموزان پسر 10 و 11 ساله شهر تهران که در سال تحصیلی 87-1386 در مدارس ابتدایی مشغول به تحصیل هستند، به صورت روش نمونه گیری تصادفی ساده 24 نفر از دانش آموزان انتخاب وبه دو گروه 12نفره (آزمایش وکنترل ) تقسیم شدند. درمرحله پیش آزمون دانش آموزان به پرسشنامه های قضاوت اخلاقی MJT و رشد اجتماعی واینلند پاسخ دادند. اجرای آزمون به صورت گروهی صورت گرفت. درمرحله بعدی پژوهش، گروه آزمایش طی 10 جلسه آموزشی (به مدت 60دقیقه )، تحت آموزش قرآن به شیوه حفظ با معانی قرار گرفتند و لازم به ذکر است که به گروه کنترل هیچ گونه آموزشی داده نشد. پس از اتمام جلسات آموزشی هر دو گروه آزمایش وکنترل در مرحله پس آزمون مجدداً باپرسشنامه های قضاوت اخلاقی MJT و رشد اجتماعی واینلند مورد آزمون قرار گرفتند.

ابزار های پژوهش

الف) آزمون قضاوت اخلاقی (MJT) :

این آزمون مركب از 50 سوال است كه كودك باید در مورد آن ها تصمیم اخلاقی بگیرد، زمینه كار اخلاقی را در اظهار نظرها گروه بندی كند، رابطه كلمات با معنای اخلاقی را برقرار كند، یك عمل خاص را ارزیابی نماید، در برابر مشكلات اخلاقی استدلال منطقی كند و تعاریف مناسب ارزش های اخلاقی را انتخاب نماید. این آزمون به شش گروه تقسیم می شود.

برای هر سوال فقط یك جواب صحیح وجود دارد. برای هر سوال درست، یك نمره و برای جواب غلط، صفر داده می شود. بنابراین حداكثر نمره 50 و حداقل نمره صفر است.كل نمره آزمودنی شاخص قضاوت اخلاقی او خواهد بود (خاكی فیروز، 1381).

پایایی و اعتبار آزمون :

پاسخ های 300 كودك به سوالات نهایی نمره گذاری شد. پایایی نیمه آزمون با استفاده از فرمول اسپیرمن براون 93/0 و پایایی آزمون برای سه گروه سنی در جدول 1، عرضه گردیده است.

پایایی آزمون همسانی بالایی را در میان سوالات آزمون برای هر سه گروه سنی نشان داد.كودكان هم چنین برای قضاوت خودشان در آگاهی از ارزش های اخلاقی گوناگون مصاحبه شدند كه مبنای آن همان چهارده ارزش اخلاقی مورد نظر بود.

این مصاحبه كلمه به كلمه ثبت شد. هریك از این گزارش ها بر مبنای میزان آگاهی از ارزش های اخلاقی كد گذاری شد و مقوله های مختلف عبارت بودند از «بدون آگاهی»، «آگاهی خاص»، «آگاهی عام» و «آگاهی خیالی».به مقولات فوق به ترتیب نمراتی از صفر تا 3 داده شد.

همبستگی آگاهی اخلاقی با نمرات آزمون قضاوت اخلاقی محاسبه شد. نتایج، همبستگی مثبت و عمده ای در جدول 2، بین این دو نشان می دهد .

همچنین در پژوهش زادشیر (1387)، اعتبار درونی قضاوت اخلاقی 55/0 به دست آمد.

ب) آزمون رشد اجتماعی واینلند:

مقیاس بلوغ اجتماعی واینلند، یكی از مقیاس های تحولی است كه با میزان توانایی فرد در برآوردن نیازهای عملی خود و قبول مسوولیت سرو كار دارد.گرچه این مقیاس، گستره سنی تولد تا بالاتر از 25 سالگی را در بر می گیرد، تا دوازده سالگی برای هرسال، سوال های مجزا دارد، اما از دوازده سالگی به بعد بین 12 تا 15 سالگی، 15 تا 18 سالگی، 18 تا 20 سالگی، 20 تا 25 سالگی، و از 25 سالگی به بالا سوالات مشترك دارد، با این حال معلوم شده است كه كارآمدی آن در سنین پایین تر و به ویژه در گروه های یك ساله تقسیم شده، بیشتر است. در هر ماده اطلاعات مورد نیاز نه از طریق موقعیت های آزمون، بلكه از راه مصاحبه با آزمودنی یا والدین او به دست می‌آید. اساس مقیاس بر این امر استوار است كه فرد در زندگی روزمره توانایی انجام چه كارهایی را دارد. ماده های مقیاس به 8 طبقه (خودیاری عمومی، خودیاری در غذا خوردن، خودیاری در لباس پوشیدن، خودفرمانی، اشتغال، ارتباط زبانی، جا به جایی ، اجتماعی شدن ) تقسیم شده است (لاریجانی، 1380).
با توجه به نمره های شخص روی مقیاس، ‌می توان سن اجتماعی (SA) و بهره اجتماعی (SQ) را محاسبه كرد.

پایایی و اعتبار آزمون:

مقیاس واینلند روی 620 نفر (مرد و زن) در هریك از گروههای سنی (شامل ده مرد و ده زن)، از تولد تا 30 سالگی، هنجاریابی شده است. ضریب پایایی یا بازآزمایی 123 نفر، 92/0 گزارش شده است، با این توضیح كه فاصله بازآزمایی از یك روز تا 9 ماه بوده است( لاریجانی، 1380).در پژوهش زادشیر (1387)اعتبار درونی آزمون رشد اجتماعی واینلند 68/0 گزارش شد.

نحوه نمره گذاری آزمون :

(+) این علامت نشانه آن است كه كودك عمل مورد نظر را با موفقیت انجام می‌داده یا می‌دهد و یك نمره مثبت می گیرد.(-) این علامت نشانه آن است كه كودك عمل مورد نظر را نتوانسته است انجام دهد و نمره ای نمی گیرد.

(NO+) این علامت نشانه آن است كه كودك فرصت انجام آن عمل را نداشته است، اما اگر به او فرصت داده شود، می تواند آن كار را انجام دهد. در این صورت اگر (NO+) میان دو علامت مثبت قرار گیرد، یك نمره مثبت می گیرد و اگر سوالات بالایی و پایینی یكی مثبت و دیگری منفی باشد، نیم نمره مثبت می‌گیرد و اگر سوالات بالایی و پایینی هر دو منفی باشد، نمره ای نمی گیرد.

(F+) این علامت نشانه آن است كه اگر مشكل به وجود آمده، برای كودك رفع گردد قادر به انجام عمل مورد نظر خواهد بود كه در این صورت یك نمره مثبت می گیرد. (F-) این علامت نشانه آن است كه كودك معذوریتی غیر قابل برگشت دارد مانند قطع دست یا پا و… كه در این صورت نمره ای نمی گیرد.

(±) این علامت نشانه آن است كه اگر گاهی كودك بتواند عملی را انجام دهد و زمانی دیگر نتواند آن را انجام دهد، علامت مثبت و منفی می گیرد و نیم نمره مثبت به او تعلق می گیرد.

روش تجزیه و تحلیل داده ها

در تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی، با استفاده از آزمون

یافته ها

برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش به دلیل آن که طرح پژوهشی از نوع آزمایشی، پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بوده است. ابتدا تفاوت های نمره های پیش آزمون و پس آزمون هر گروه را به دست آورده سپس از روش آماری t همبسته برای مقایسه دو گروه استفاده می شود.

مشاهده می شود که بین دو گروه آزمایش و کنترل بعد از اجرای پس آزمون در شاخص قضاوت اخلاقی (964/4-) و بهر اجتماعی (52/4-) در سطح %5 و با درجه آزادی 11 معنی دار بوده و می توان نتیجه گرفت که آموزش قرآن به روش حفظ آیات همراه با مفاهیم بین دو گروه تفاوت ایجاد کرده است.

اما برای تعیین جهت این تفاوت با توجه به اینکه میانگین تفاوت قضاوت اخلاقی در گروه آزمایش (08/6-) بیشتر از گروه کنترل (42/1-) است نتیجه می گیریم که آموزش قرآن به روش حفظ آیات همراه با مفاهیم باعث افزایش قضاوت اخلاقی در گروه آزمایش شده است.

همچنین با توجه به آنکه میانگین تفاوت بهر اجتماعی در گروه آزمایش (25/7-) بیشتر از گروه کنترل (17/2-) است نتیجه می گیریم که آموزش قرآن به روش حفظ آیات همراه با مفاهیم باعث افزایش بهر اجتماعی یا به نوعی افزایش رشد اجتماعی در گروه آزمایش شده است. این تفاوت ها در نمودار 1 نیز دیده می شود.

بحث و نتیجه گیری

آدمی یگانه موجودی است كه در این دنیا طالب سعادت است و اخلاق یكی از ضروری ترین نیازهای او جهت دستیابی به سعادت محسوب می شود (عزیزی شمامی، 1384). در تحقیق حاضر مشاهده شد که آموزش قرآن به روش حفظ آیات همراه با مفاهیم باعث بالاتر رفتن شاخص های قضاوت اجتماعی و رشد اجتماعی کودکان می شود.

در راستای نتایج، یافته های بندورا (1977)، مایكلسون و وود (1980)، فاستر فرد ریكسون (1981)، ایسلی و مریل (1984، به نقل از کارتلج و میلبرن، 1985؛ ترجمه نظری نژاد،1385)،بیانگر آن هستند که استفاده از شیوه های آموزشی مختلف سبب افزایش رشد اجتماعی و ارتقاء مهارت‌های فردی و اجتماعی می‌شود.

مانند: ارایه الگوهای واقعی انسانی (اعم از مثبت یا منفی) توسط بیان قصه‌های قرآنی و داستان‌های انبیاء، ایفای نقش، روش های سمعی و بصری و عملی آموزش قرآن، ارایه نمایش‌های عروسكی برای سنین پایین‌تر، كتابخوانی و خلاصه‌نگاری آن.

دکتر شیرین ولی زاده روانشناس تربیتی: مدیریت موسسه روانشناسی خانه شیرین

مقالات پیشنهادی :

اختلالات رشد عصبی و ذهنی چیست؟ راه های درمان و علائم آن