تاثیر نگرش مذهبی بر رضایت زناشویی و سلامت روان

تاثیر نگرش مذهبی بر رضایت زناشویی و سلامت روان دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی

چکیده

آدمی به عنوان کامل ترین موجود، دارای نیازهای متعددی است. او سراپا نیازمند آفریده شده است و همه زندگی او پیرامون نیاز او می چرخد (آلیانی و مهین، 1382). دین یا مذهب که به مثابه عمیق ترین منبعی که تمام موجودیت انسان در آن پرورش یافته و تمام موارد از جمله وحدت انسان با خداوند به آن وابسته است، می تواند در رفع نیازهای بشر، او را یاری دهد (طالقانی و همکاران، 1385).

همچنین خانواده به لحاظ قدمت، ابتدایی ترین و از لحاظ گستردگی، جهان شمول ترین نهاد اجتماعی است. این امر نشان می دهد که تشکیل خانواده یکی از اساسی ترین و طبیعی ترین نیازهای انسان محسوب می شود (خدایاری فرد، فقیهی، غباری بناب، شکوهی یکتا و به پژوه، 1385).

از آن جایی که دو نهاد مذهب و خانواده ارزش های مشابهی را مورد تاکید قرار می دهند و برای تقویت اجتماعی شدن به هم وابسته هستند، پژوهشگران رابطه نزدیک بین آن دو را پیش بینی می کنند. این جهت گیری منجر به بیان عباراتی از این قبیل گردید که مذهب می تواند روابط زناشویی را تقویت و استحکام بخشد (کال و هیتون ، 1997).

همچنین سلامت روانی به طرق مختلف با عوامل متعددی در ارتباط است. یکی از این عوامل مربوط به اعتقادات ماورایی انسان است که تحت عنوان دین مطرح می گردد (شهبازی، 1375؛ پورشریفی، دولت آبادی و دژکام، 1383).

بنابراین پژوهش حاضر بیش ترین تمرکز خود را معطوف بر این فرضیه خواهد نمود که آیا نگرش مذهبی دانشجویان بر رضایت زناشویی و سلامت روان آنان موثر است.

جامعه آماری پژوهش حاضر، کلیه دانشجویان متاهل دانشگاه های علمی کاربردی تهران هستند. نمونه آماری شامل 110 (55 مرد و 55 زن) دانشجوی مقطع کاردانی- کارشناسی دانشگاه علمی- کاربردی است که به صورت تصادفی و پس از پرسیدن این سوال که ”آیا شما مجرد هستید یا متاهل؟“

از میان دانشجویانی که وارد دانشگاه می شدند، انتخاب شده و از آنان درخواست شد تا در این پژوهش شرکت کنند. پس از جمع آوری داده های پژوهش از روش همبستگی و رگرسیون برای بررسی داده های پژوهش استفاده شد.

مذهب می تواند به عنوان یکی از متغیرهای میانجی، اثرهای منفی عوامل استرس زا را تعدیل نماید؛ یافته های این پژوهش نشان داد که از میان مولفه های دینداری، گرایش و عواطف دینی بیش ترین رابطه را با رضایت زناشویی دارد وهمچنین پژوهش های متعدد انجام شده در مورد تاثیر مذهب بر سلامت روانی نیز حاکی از وجود یک ارتباط مثبت بین این دو بوده است.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین میزان دینداری و رضایت زناشویی رابطه مثبت معنی داری وجود دارد. یافته های این پژوهش با یافته های مارگارت دادلی و کانسینسکی (1990)؛ کال و هیتون (1997)؛ سالیوان (2001)؛ هانلر و گنچوز (2005)؛ اوراتینکال و ونستیوگن (2006) و خدایاری فرد و همکاران (1385)، همسویی دارد.

کلیه این پژوهش ها نیز به وجود رابطه مثبت بین دینداری و رضایت زناشویی صحه داشته و دینداری را به عنوان یکی از عوامل موثر بر احساس رضایت از زندگی زناشویی در نظر گرفته اند.همچنین نتایج دیگر پژوهش بیانگر آن بود که بین میزان دینداری و سلامت روان دانشجویان نیز رابطه مثبت معنی داری وجود دارد.

یافته های این پژوهش با یافته های ایدلر (1987)؛ آلدریچ (2001)؛ شریفی، مهرابی زاده و شکرکن (1381) و پورشریفی و همکاران (1383)، همسویی دارد. نتایج این پژوهش ها همبستگی بین سلامت روانی و اعتقادات مذهبی مثبت را گویا هستند.

مقدمه

آدمی به عنوان کامل ترین موجود، دارای نیازهای متعددی است. او سراپا نیازمند آفریده شده است و همه زندگی او پیرامون نیاز او می چرخد (آلیانی و مهین، 1382).

دین که به مثابه عمیق ترین منبعی که تمام موجودیت انسان در آن پرورش یافته و تمام موارد از جمله وحدت انسان با خداوند به آن وابسته است، می تواند در رفع نیازهای بشر او را یاری دهد. همچنین سلامت روانی به طرق مختلف و با عوامل متعددی در ارتباط است. یکی از این عوامل مربوط به اعتقادات ماورایی انسان است که تحت عنوان دین مطرح می گردد (شهبازی، 1375).

تاریخ نشان داده است که دین ورزی قدمتی دیرینه دارد. چنان که مطالعات باستان شناسی و انسان شناسی نشان داده اند، مذهب جزء لاینفک زندگی بشری در تمام اعصار بوده است.

تحقیقات (الیسن ، 1994؛ آدلر و کامل ، 1995؛ به نقل از مختاری، الهیاری و رسول زاده، 1380) نشان داده است که مذهبی بودن به معنای وسیع کلمه می تواند آثار بحران های شدید زندگی را تعدیل کند و هم چنین ارتباط مثبتی بین مذهب و سلامت روان وجود دارد.

بنابراین اعتقادات معنوی یک موضوع جالب برای مبارزه با مشکلات و بیماری های مختلف است. شکی نیست که ارزش ها به عنوان یک عامل مهم در سلامت جسمی و روحی نقش ایفا می کنند (بوسینگ و اوسترمان و ماتیسن ، 2005).

در ازدواج سازگاری زناشویی و رضایت از آن امر مهمی به شمار می آید. سازگاری زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر در بیش تر مواقع احساسی ناشی از خوشبختی و رضایت از همدیگر دارند (سین ها و موکرجی ، 1990).

نکته قابل توجه این است که دین اسلام تاکید فراوانی بر استحکام ازدواج دارد، به گونه ای که هیچ بنایی در نزد خدا پسندیده تر از ازدواج نیست (وسایل-الشیعه). همچنین در اسلام بنای ازدواج، مساوات، مودت و رحمت قرار داده شده است (قرآن کریم).

این موارد به عنوان عوامل استحکام بخش روابط زناشویی تلقی می شوند (برادباری، فینچام و بیچ ، 2000). بر این اساس انتظار می رود کسانی که نسبت به ارزش های اسلامی پایبند هستند دارای سازگاری زناشویی بیش تری نیز باشند زیرا تدین یکی از ارکان اساسی زندگی سعادتمندانه است.

ارتباط مذهب و نتیجه ازدواج در تحقیقات مختلف بارها نشان داده شده است. مطالعات کاسلو و رابیسون (1994) نشان داد که بالاترین رضایت زناشویی در بین زوجینی بود که در زمینه فلسفه زندگی، تصورات آن ها از رضایت در روابط جنسی، میزان وقتی که با هم می گذرانند و چگونگی گذراندن اوقات فراغت با هم همگن بودند.

در تحقیقی که بر روی زوج هایی که به طور متوسط 9 سال از ازدواج آنان می گذشت انجام شد، ملاحظه گردید، زوج هایی که به مراسم مذهبی در روزهای تعطیل مقید هستند دارای رضایت زناشویی بیش تری هستند (فیس و تامکو ، 2001).

در تحقیق دیگری که در کالیفرنیا انجام شد نشان داده شد که مذهب تاثیر مثبتی در روابط زناشویی داشته ولی با این حال این تاثیر در سال اول زندگی اندک بوده، میزان این تاثیر در طی سال های بعدی بیش تر شده است. اما تحقیقات بیش تری باید در این زمینه انجام شود چون انواع مختلف ازدواج ها می تواند با مذهب تحت تاثیر قرار گیرد (سالیوان، 2001).

تحقیق دیگری بر روی زوج های رومی دارای مذهب کاتولیک نشان داد که، در این تحقیق هر کدام از زوجین به طور مجزا مصاحبه شدند، اعتقادات و باورهای مذهبی اثر بالقوه ای بر روی کنترل خشم در وقایع استرس زای زندگی و تعارضات خانوادگی دارد و ارتباط با خدا فاصله ای را که بین زوجین وجود دارد پر می کند. در نتیجه ارتباطی بین روابط زناشویی و ارتباط با خدا وجود دارد (مارش و دالاس ، 2001).

در زوج های مذهبی، قلمرو معنویات نظام های بیولوژیکی و روان شناختی و سایر قلمروهای بین فردی را تحت تاثیر قرار می دهد. در یک پژوهش کیفی که با استفاده از مصاحبه با ساختار بر روی همسران مذهبی به منظور ارزیابی اثر دعا و نیایش بر روی روابط زناشویی در هنگام خشونت انجام شد، نشان داده شد که نیایش و دعا در حین خشونت تاثیر مشخص و قابل توجهی بر روابط همسران دارد و حل مشکل را تسریع می کند (باتلر، گاردنر و برد ، 1998).

زندگی مدرن و تکنولوژیک منادی رفاه و آسایش انسان معاصر است. اگرچه عمده ترین هدف توسعه به معنای عام، خدمت به نوع بشر است، امکا این خدمت رسانی بدون هزینه حاصل نگردیده و انسان متمدن همواره فشارها و آشفتگی هایی را تجربه می کند که سلامت او را تهدید می نماید.

لذا، توسعه در زمینه های اقتصادی و اجتماعی منجر به گسترش اقدامات بهداشتی نیز گشته است. به طوری که بهداشت و سلامتی یکی از اهداف اساسی سازمان ها و نظام های اجتماعی- سیاسی محسوب می شود.

از جمله امور مهم در حوزه بهداشت توجه به سلامت و بهداشت روانی افراد است. از نظر لغوی بهداشت روانی یک حالت ذهنی است که به وسیله سلامت هیجانی، دوری نسبی از اضطراب و علایم بیمارگونه، توانایی ایجاد رابطه سازنده و سازگاری با فشارهای زندگی، مشخص می شود (کرسینی، 1999؛ به نقل از طهماسبی و همکاران، 1385).

بهداشت روانی ابعاد مختلفی دارد و عوامل چندی بر آن موثرند؛ در این راستا، معروف ترین مدلی که به طور نظری به تبیین بهداشت روانی می پردازد، مدل زیستی- روانی- اجتماعی است. این مدل بهداشت روانی را تعامل متعادل بین این سه رکن می داند، اما در سده اخیر، نقش مذهب و معنویت در بیماری و سلامت مورد توجه قرار گرفته و برخی معتقدند که معنویت بخشی از مدل زیستی- روانی- اجتماعی است (کاپلان، 2003).

مرور دقیق ادبیات پژوهشی حاکی از آن است که اکثر پژوهش های انجام شده در زمینه مذکور، مربوط به تاثیر نگرش ها و باورهای دینی افراد بر بهداشت روانی و رضایت زناشویی است، و توجه کمتری به مقوله هر دو متغیر با هم و نقش و تاثیرگذاری آن دو بر هم صورت گرفته است. لذا پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر نگرش مذهبی بر رضایت زناشویی و سلامت روان دانشجویان صورت گرفته است.

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع بررسی های توصیفی و مطالعات همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش را دانشجویان مقطع کاردانی- کارشناسی دانشکده های علمی کاربردی در سال تحصیلی 88-1387 تشکیل دادند.

آزمودنی های پژوهش 110 نفر (55 مرد و 55 زن) از دانشجویان دانشگاه های علمی کاربردی بودند. میانگین سنی آن ها 7/21 سال بود. آزمودنی ها به صورت تصادفی و پس از پرسیدن این سوال که ”آیا شما مجرد هستید یا متاهل؟“ از میان دانشجویانی که وارد دانشگاه می شدند، انتخاب شده و از آنان درخواست شد تا در این پژوهش شرکت کنند.

پس از جمع آوری داده های پژوهش از روش همبستگی و رگرسیون برای بررسی داده های پژوهش استفاده شد.

ابزار اندازه گیری پژوهش

مقیاس سازگاری زناشویی (DAS؛ اسپنیر، 1976):

این مقیاس یک ابزار 32 ماده ای برای ارزیابی کیفیت رابطه زناشویی است. تحلیل عاملی نشان داده است که این مقیاس چهار بعد رضایت دو نفری، همبستگی دو نفری، توافق دو نفری و ابراز محبت را مورد سنجش قرار می دهد. نمره کل مجموع تمام سوالات بین 0 تا 151 است که نمرات بالاتر نشان دهنده رابطه بهتر است.

همسانی درونی کلی این آزمون با کاربرد روش آلفای کرونباخ 96/0 گزارش شده است (ثنایی، 1379). این ابزار در موارد متعدد در پژوهش های داخلی مورد استفاده قرار گرفته است. اسماعیلی (1374) ضریب پایایی آن را 92/0 و فتحی آشتیانی و احمدی (1383) ضریب پایایی آن را 94/0 گزارش نموده اند. ضریب آلفای کرونباخ همسانی درونی کل مقیاس در پژوهش حاضر 94/0 به دست آمد.

مقیاس دینداری دانشجویی (خدایاری فرد و همکاران، 1385):

این مقیاس یک ابزار 113 ماده ای است که برای ارزیابی نگرش دانشجویان نسبت به مسایل اعتقادی تهیه شده است. این مقیاس بر مبنای مولفه های دینداری شامل 4 خرده مقیاس شناخت دینی (داشتن آگاهی و دانش نسبت به اصول و فروع دین)، باور دینی (پذیرش و تصدیق قلبی اصول و فروع دین)، گرایش و عواطف دینی (علاقه و گرایش عاطفی نسبت به پروردگار یکتا، پیامبران و اولیای الهی) و التزام به وظایف دینی (رفتار کردن و پایبندی به اخلاق و احکام دینی) است.

آلفای کرونباخ برای کل این مقیاس 95/0 بوده است. همسانی درونی این مقیاس در این مطالعه با کاربرد روش آلفای کرونباخ 95/0 به دست آمده است.

روایی محتوایی مقیاس مورد تایید 12 نفر از متخصصین صاحب نظر در حوزه های روان شناسی، روان سنجی و دینی که سابقه انجام طرح پژوهشی در این زمینه را داشتند قرار گرفت.

روایی ملاکی ابزار نیز با روش همزمان و با استفاده از دو مقیاس جهت گیری مذهبی بهرامی (1380) و نیز با طرح سوال مستقیم در ارتباط با میزان مذهبی دانستن خود بر اساس ادراک خویشتن، پدر، مادر، آشنایان، اقوام، همکلاسی ها، اساتید و ناآشنا مورد تایی قرار گرفت (خدایاری فرد و همکاران، 1385).

پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ):

به منظور بررسی سلامت روان از پرسشنامه سلامت عمومی استفاده شد که توسط دانش آموزان تکمیل شد. این پرسشنامه توسط گلدبرگ (1972) طراحی شده است.

از این ابزار می توان برای بررسی سلامت روان و غربالگری اختلالات روانی استفاده کرد (باقری یزدی، بوالهری و پیروی، 1374). این آزمون شامل 28 سوال است.

این پرسشنامه به صورت عینی و بر اساس مفروضه مقیاس لیکرت نمره گذاری می شود. در این پرسشنامه نمرات بالا بر وضعیت سلامت عمومی وخیم تر و نمرات پایین بر سلامت عمومی دلالت دارند.

این ابزار از ویژگی های روایی و پایایی مناسبی برخوردار است. که از جمله می توان به تحقیق هومن (1376) اشاره کرد. لازم به ذکر است ضرایب پایایی این پرسشنامه در دامنه 84/0 تا 92/0 قرار دارد.

یافته ها

برای بررسی فرضیه های اصلی پژوهش بر روی داده های به دست آمده از آزمون ها تحلیل آماری همبستگی و رگرسیون انجام شد. نتایج حاصل از تحلیل آماری در جدول 1 و 2 ارایه شده اند.

جدول 1. ضريب همبستگي بين میزان دینداری، رضایت زناشویی و سلامت روانی

تجزيه و تحليل يافته ها از طريق آزمون همبستگی پيرسون (طبق جدول فوق) نشان مي دهد که بين دو متغير میزان دینداری و سلامت روانی دانشجویان در سطح 01/0 همبستگي منفی معنادار مشاهده شده (01/0 > P) و تقریبا 23 درصد واريانس مشترک دارند، یعنی با افزایش میزان دینداری سلامت روانی نیز افزایش می یابد (کاهش در نمره به دست آمده از آزمون سلامت روانی به معنای بالا رفتن سلامت روانی است).

بين دو متغير میزان دینداری و رضایت زناشویی دانشجویان در سطح 01/0 همبستگي معنادار مشاهده شد(01/0 > P) و تقریبا 18 درصد واریانس مشترک دارند. رابطه بین این سه مولفه در نمودار مشاهده می شود.

نمودار 1. ماتریس همبستگي میزان دینداری، رضایت زناشویی و سلامت روانی

به این ترتیب هر دو مولفه رضایت زناشویی و سلامت روانی را می توان برای پیش بین از روی میزان دینداری وارد تحلیل رگرسیون کرد.

جدول2. جدول ضرايب پیش بینی رضایت زناشویی دانشجویان از روی میزان دینداری

همانگونه که در جدول فوق مشاهده مي شود، مقدار ضريب بتاي محاسبه شده براي رضایت زناشویی در سطح 01/0 معني دار است، لذا می توان رضایت زناشویی را از روی میزان دینداری پیش بینی کرد.

(میزان دینداری ×405/0-) +512/51= رضایت زناشویی

جدول2. جدول ضرايب پیش بینی سلامت روانی دانشجویان از روی میزان دینداری

همانگونه که در جدول فوق مشاهده مي شود، مقدار ضريب بتاي محاسبه شده براي سلامت روانی در سطح 01/0 معني دار است، لذا می توان سلامت روانی را از روی میزان دینداری پیش بینی کرد.

(میزان دینداری ×619/0) +058/58= سلامت روانی

بحث و نتیجه گیری

نتایج پژوهش حاکی از آن بود که بین میزان دینداری و رضایت زناشویی رابطه مثبت معنی داری وجود دارد.
یافته های این پژوهش با یافته های مارگارت و همکاران (1990)؛ کال و هیتون (1997)؛ سالیوان (2001)؛ هانلر و گنچوز (2005)؛ اورانیکال و ونستیوگن (2006) و خدایاری فرد و همکاران (1385)، همسویی دارد.

کلیه این پژوهش ها نیز به وجود رابطه مثبت بین دینداری و رضایت زناشویی صحه داشته و دینداری را به عنوان یکی از عوامل موثر بر احساس رضایت از زندگی زناشویی در نظر گرفته اند.

همچنین نتایج دیگر پژوهش بیانگر آن بود که بین میزان دینداری و سلامت روان دانشجویان نیز رابطه مثبت (رابطه منفی از نظر نوع آزمون وجود داشت به این معنا که نمره بالا در آزمون نشانگر سطح پایین سلامت روانی است) معنی داری وجود دارد.

یافته های این پژوهش با یافته های ایدلو (1987)؛ آلدریچ (1996)؛ شریفی و همکاران (1381) و پورشریفی و همکاران (1383)، همسویی دارد. نتایج این پژوهش ها همبستگی بین سلامت روانی و اعتقادات مذهبی مثبت را گویا هستند.

نیز می توان از روی میزان دینداری افراد سلامت روان آنان و همچنین میزان رضایت زناشویی شان را برآورد کرد.

(میزان دینداری ×405/0-) +512/51= رضایت زناشویی
(میزان دینداری ×619/0) +058/58= سلامت روانی

خانواده به لحاظ قدمت، ابتدایی ترین و از لحاظ گستردگی، جهان شمول ترین نهاد اجتماعی است. این امر نشان می دهد که تشکیل خانواده یکی از اساسی ترین و طبیعی ترین نیازهای انسان محسوب می شود.

اولین گام برای ارضای این نیاز اساسی و طبیعی ازدواج است. اما به رغم خوشایند بودن پیوند ازدواج، داده های آمرای حکایت از آن دارد که رضایت زوجین به آسانی به دست نمی آید (خدایاری فرد و همکاران، 1385).

در نتیجه قوی ترین پیوند انسانی یعنی ازدواج در مستحکم ترین قرارگاه آن یعنی سامانه خانواده در معرض خطر جدی قرار دارد، از این رو ضروری است که عوامل موثر بر رضایت مندی زناشویی و سلامت روان افراد مورد توجه قرار گیرد.

در این پژوهش با شناسایی یکی از این عوامل و نگرش مذهبی افراد، می توان میزان ازدواج های با خطر بالا را کاهش داد و بر رضایت و شادکامی ازدواج های موجود افزود و از این طریق از پیامدهای ناگوار و نابسامانی های خانوادگی جلوگیری کرد.

دکتر شیرین ولی زاده روانشناس و نخبه کشوری و مدیریت موسسه روانشناسی خانه شیرین

مقالات پیشنهادی :

کتاب‌های پرفروش در حوزه موفقیت زناشویی/معرفی بهترین کتاب ها!

دخالت در زندگی زن و شوهر توسط دیگران(روش های جلوگیری+علت دخالت)

0 تا 100 سوالات مهم در خواستگاری[روانشناسی+مذهبی+اقتصادی و…]

با شوهر چشم چران چطور رفتار کنم؟

با مرد کوچکتر از خود ازدواج کنیم؟

تکنیک هایی هنگام عصبانیت شوهر